بسم الله الرحمن الرحیم

حضرت آیت الله استادی چهره نام آشنای حوزه، مدرسی محقق و پژوهشگری مؤلف است که تاکنون خدمات گسترده ای را در نشر معارف و علوم دینی بنیان نهاده است.

در کارنامه درخشان ایشان اهتمام جدی معظم له در تأسیس و سامان بخشی برخی کتابخانه های معروف شهر قم از جمله کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی دیده می شود.

حریم امام پیش از این در نشریه شماره 100 در پرونده ای ویژه به بررسی و معرفی کتابخانه های تخصصی در قم پرداخت.

حسن ختام آن پرونده گفتگو با حضرت آیت الله استادی پیرامون کم و کیف و چگونگی تأسیس کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی و… است.

مختصری پیرامون تاریخچه کتابخانه بفرمایید

بسیار روشن است که هر حوزه علمی، گرچه محدود باشد، نیاز به کتابخانه و قرائتخانه دارد، زیرا هر دانشجو، طلبه، استاد و پژوهشگری گرچه مقداری از کتاب های لازم را برای خود تهیه می کند، در مواردی شاید به ده برابر آن نیاز دارد و نیز گرچه حجره یا منزل دارد، احیانا برای این که در محیطی آرام به مطالعه و یادداشت کردن بپردازد به محلی مهیای این کار نیازمند است. در سال 1300 شمسی با آمدن حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم، حوزه علمیه تأسیس شد. آن زمان در قم، جز کتابخانه بسیار محدود آستانه حضرت معصومه (سلام الله علیها) کتابخانه قابل ذکری نبود. پس از این که مرحوم آیت الله حائری به مدرسه فیضیه ، که وضع نامطلوبی داشت، سرو سامان داد، به فکر تأسیس کتابخانه ای در خور آن روز حوزه افتاد. کتابخانه با کمک ایشان و نیز اهداء برخی کتابخانه های عالمانی که از دنیا می رفتند تا حدی نیاز آن روز حوزه را تأمین می کرد.

بعد از رحلت آیت الله حائری(1315) در زمان آیات ثلاثه(رحمت الله علیهم) و نیز پس از آمدن حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی کتابخانه فیضیه و کتابخانه آستانه رشد پیدا کرد. علاوه بر آن مرحوم آیت الله سید محمد حجت کوهکمری در مدرسه حجتیه که خودش بنا کرده بود کتابخانه محدود تأسیس نمود که جوابگوی طلاب مدرسه حجتیه بود.

با بنای مسجد اعظم قم به اراده حضرت آیت الله بروجردی، معظم له تصمیم گرفتند کتابخانه ای هم در کنار مسجد بنا شود. این کتابخانه که چهارمین کتابخانه حوزه علمیه قم بود در سال 1340 با اهداء تعدادی کتاب از سوی ایشان تأسیس گردید. کتابخانه عظیم آیت الله مرعشی نجفی، کتابخانه بالنسبه مهم دارالتبلیغ(دفتر تبلیغات) و کتابخانه آیت الله گلپایگانی سال ها پس از رحلت آیت الله بروجردی تأسیس شد. زیرا روزبروز حوزه علمیه قم گسترش پیدا می کرد و نیازها روزافزون می شد.

متأسفانه عمر آیت الله العظمی بروجردی وفا نکرد که ایشان کتابخانه را از حیث محتوا تکمیل کند اما همین که آیت الله حاج میرزا ابوالقاسم آشتیانی را برای سرپرستی کتابخانه معین فرموده بودند موجب شد پس از وفاتشان رشد و تکمیل کتابخانه ادامه یابد. همت و کوشش مرحوم آقای دانش از یک طرف و منسوب بودن کتابخانه به آیت الله العظمی بروجردی از طرف دیگر موجب شد برخی از علما مانند آیت الله حاج محمد مقدس اصفهانی، که از نزدیکان و علاقه مندان به آن بزگوار بود، و آیت الله حاج آقا حسن فرید اراکی کتابخانه خود را در زمان حیات و یا با وصیت به این کتابخانه اهدا کردند. در نتیجه کتابخانه صورت بسیار خوبی به خود گرفت. از حسنات کتابخانه در آن دوره انتشار مجله ای بسیار مفید بود که مدت ها ادامه داشت.

در آن زمان کتابخانه چگونه اداره می شد؟

به خاطر این که درس های امام امت، مراجع تقلید و تعدادی از مدرسان در شبستان های مسجد برقرار می شد مراجعان به کتابخانه فراوان بودند. اگر بنا بود کتابخانه مانند امروز اداره شود به همکاران تمام وقت و نیمه وقت متعددی نیاز داشت اما به خاطر نبودن امکانات مالی این کتابخانه با دو سه نفر روحانی خدوم با حقوقی بسیار ناچیز و زیر نظر آقای دانش اداره می شد. خداوند همه آن ها را رحمت کند و زحمات آنان توشه قیامتشان باشد.

تعداد کتابهای کتابخانه چقدر بود؟

با این که چند سال از عمر کتابخانه می گذشت و کتاب هایی خریداری یا اهدا می شد اما گویا هنوز تعداد کتابها به 10هزار هم نرسیده بود. ناگهان کتابخانه ای شامل 40 هزار نسخه چاپی و دو سه هزار نسخه خطی به کتابخانه اهدا گردید و به این صورت کتابخانه در ردیف یکی از کتابخانه های مهم کشور قرار گرفت. پس از این تاریخ هم به خصوص در سال های اخیر، که کتابخانه زیر نظر آیت الله علوی بروجردی و مدیریت حوزه علمیه قم اداره می شود، هزارها جلد به کتاب ها افزوده شده است.

گویا آقای رمضانی هم تعداد زیادی کتاب به کتابخانه اهدا کرده بود

حاج محمد رمضانی صاحب انتشارات کلاله خاور تهران، از ناشران پرکار آن دوره، مانند برخی دیگر ناشران قدیم اهل فضل و مطالعه و کتاب بود. ایشان در طول عمرش کتابخانه ای شامل هزاران نسخه چاپی و خطی برای خود تشکیل داده بود. در سنین سالخوردگی به فکر افتاد کتابخانه ای به نام حضرت صاحب تأسیس کند. حجت الاسلام مرحوم حاج آقا  مهدی گلپایگانی منزلی در خیابان ارم اجاره کرد و در اختیار ایشان قرارداد که کتاب ها را به قم منتقل کند تا مقدمات ساختن کتابخانه فراهم شود. ایشان کتاب ها را به قم آورد و در همان خانه مستقر شد. بنده هم گاهی خدمتش رسیده بودم. در این میان مرگ وی فرا رسید و با توصیه آیت الله زاده گلپایگانی و شاید پدر بزرگوارش ورثه آن مرحوم کتابها را به این کتابخانه اهدا کردند که برای آن مرحوم باقیات صالحات شد.

در حال حاضر کتابخانه چه وضعی دارد؟

متأسفانه حدود پانزده سال قبل اداره کتابخانه با مشکلی که فعلا مجال بیانش نیست مواجه شد و مدتی کتابخانه به صورت تعطیل در آمد اما چیزی نگذشت که با دخالت مدیریت حوزه علمیه قم و نیز تولیت جدید مسجد و کتابخانه حضرت آقای علوی بروجردی، کتابخانه حیات جدیدی پیدا کرد. ساختمان جدید که به همت آقای علوی و دولت بنا شد قابل مقایسه با ساختمان قبلی نیست. در این سال ها کتابخانه با حدود 80 هزار کتاب و تجهیزات لازم به احسن وجه مورد استفاده حوزویان(آقایان و خانم ها )است. در حد امکانات موجود باید کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی(مسجداعظم) را از کتابخانه های مهم حوزه و نیز کشور دانست.

درباره نسخه های خطی این کتابخانه هم توضیحی بدهید

بحمدلله این کتابخانه بدون این که در این پنجاه سال حتی یک نسخه خطی خریداری کرده باشد بیش از 4هزار نسخه خطی که بیش از 6 هزار عنوان دارد، را در خود جای داده است. در میان آن ها نسخه های بسیار مهم و ممتازی وجود دارد. فهرست یک جلدی مختصر و پنج جلدی مفصل کتابخانه موجب شده محققان و کسانی که در صدد احیاء مواریث مکتب اهل بیت (علیهم السلام) هستند بهتر بتوانند نسخه مورد نظر خود را یافته و بسیار زود و آسان از آن بهره مند شوند. علاوه بر نسخه های خطی حدود 12 هزار نسخه چاپ سنگی در کتابخانه موجود است که امروز اهمیتی فوق العاده دارد.

شما در رشد کتابخانه و تهیه فهرست نسخه های خطی سهمی داشته اید نسبت به آینده کتابخانه و توسعه بیشتر آن چه خواسته یا پیشنهادهایی دارید؟

با طلب رحمت برای آیت الله العظمی بروجردی ، مؤسس این کتابخانه و آیت الله دانش آشتیانی که سال های متمادی سرپرستی اش را به عهده داشت و تمامی کسانی که در طول این پنجاه سال از هر جهت به کتابخانه کمک کرده و امروز میان ما نیستند و نیز با آرزوی موفقیت بیشتر برای آیت الله علوی بروجردی و مدیریت حوزه و کارمندان عزیز و زحمتکش این مجموعه عظیم فرهنگی بخشی از خواسته هایم برای توسعه و رشد کتابخانه آیت الله بروجردی را عرض می کنم:

1- همان طور که نسخه ای از تمام کتاب هایی که چاپ می شود برای کتابخانه آیت الله مرعشی فرستاده می شود انتظار می رود برای این کتابخانه هم، لااقل آنچه درباره علوم انسانی یا حوزوی است، ارسال شود.

2- کتابخانه علاوه بر کامندان فعلی به چند نفر کتابشناس و موضوع شناس نیاز دارد که بتوانند محققان را به مصادر لازم راهنمایی کنند.

3- قبلا گفته شد که کتابخانه در آغاز، نشریه ای سودمند داشت. بسیار مناسب است نشریه ای فصلی منتشر شود که معرف کتابخانه و نسخه های مهم آن باشد و در هر شماره یکی از رساله های کوتاه و مهم موجود در کتابخانه چاپ شود.

4- کسانی که با کتابخانه همکاری می کنند باید به اهمیت شغل و خدمات خود آگاه باشند و از این رو هر چه می توانند با روی خوش با مراجعان مواجه شده و ایشان را در رسیدن به نتیجه تحقیقشان کمک نمایند و در حفظ و صیانت از کتاب ها و نسخ کمال عنایت را داشته باشند.

5- کل هزینه های این کتابخانه و بودجه خرید کتابهای تازه و لازم و تجهیزات بیشتر، که فکر می کنم کمتر از یک چندم برخی کتابخانه های دولتی باشد، را دولت محترم بپردازد. البته با این شرط که در اداره آن، که مربوط به حوزه است، دخالتی نداشته باشد.