مشخصات فدک

آغاز فدك

روزهاي آغازين فدك از شيرين ترين صفحات تاريخ است. فتح سرزمين فدك به دنبال فتح شكوهمند خيبر و اعطاي آن به فاطمه(عليها السلام)، و مروري بر كيفيت تصرف حضرت زهرا(عليها السلام) در فدك و صرف درآمد آن بر فقرا، برگهايي است كه بي اختيار لبخند رضايت را بر گونة هر شيعه اي نقش مي زند.

 1]

«فدك» سرزميني آباد در سراشيبي خيبر با چشمه اي پر آب و منطقة وسيع كشاورزي و قلعه اي مهم بود، و نسبت به خيبر نخلستانهاي بيشتري داشت. ساكنان آن عده اي از يهود بودند كه با اهل خيبر در ارتباط بودند و رئيس آنان در روز فتح آنجا «يوشع بن نون» نام داشت.

اولين كسي كه در اين سرزمين سكونت يافته «فدك بن هام» است كه به نام او هم خوانده مي شود. هم اكنون فدك شهري در 290 كيلومتري شمال مدينه است كه به نام «الحايط» خوانده مي شود.

فتح فدك[2]

پس از فتح خيبر در سال هفتم هجرت و حدود چهار سال قبل از رحلت پيامبر(صلی الله علیه و آله)، خبر حيرت انگيز فتح آن قلعة پولادين به دست امير المؤمنين (علیه السلام) وحشت و اضطراب را بر قلوب دشمنان اسلام چيره ساخت و به گونه اي خود را باختند كه عده اي از آنان قبل از اعلان جنگ از طرف حضرت، پيشقدم شدند و خود را تسليم نمودند. يكي از اين سرزمينها فدك بود كه نزديكترين منطقه به خيبر بود و اهل آن مرتبط ترين جمعيت با اهل خيبر بودند.

يهوديان فدك با شنيدن فتح خيبر، از پيامبر(صلی الله علیه و آله) درخواست كردند آنان را آزاد كند و دربارة اموالشان تصميم بگيرد. حضرت اين پيشنهاد را قبول كرد و امير المؤمنين (علیه السلام) را فرستاد و با ضمانت حفظ جانشان با آنان صلح كرد. در صلحنامه قرار شد هر كس از اهل فدك، اسلام را پذيرفت خمس اموال او گرفته شود و هر كس بر دين خود باقي ماند همة اموالش را بگيرند.

اين دربارة جان و اموال شخصي آنان بود، و سرزمين فدك ملك شخصي پيامبر(صلی الله علیه و آله) گرديد و قرار شد ساليانه در آمد فدك را كه بين هفتاد تا صد و بيست هزار سكة طلا بود براي آن حضرت ارسال نمايند.

اين قرارداد بين پيامبر(صلی الله علیه و آله) و يهود فدك به امضاء رسيد و به دست آنان داده شد تا براي هميشة تاريخ بدان عمل شود.

فدك، ملك شخصي پيامبر(صلی الله علیه و آله)

ملك شخصي پيامبر(صلی الله علیه و آله) شدن فدك براساس حكم صريح قرآن بود، زيرا اين سرزمين بدون لشكركشي مسلمانان و بدون كوچكترين دخالت آنان فتح شد. خداوند در قرآن در اول سورة حشر مي فرمايد:

و ما أفاء الله علي رسوله منهم، فما أوجفتم عليه من خيل و لا ركاب، و لكنّ الله يسلّط رسله علي من يشاء و الله علي كلّ شيئ قدير. ما أفاء الله علي رسوله من اهل القري فللّه و للرّسول و لذي القربي …

آنچه خداوند از كافران به رسولش باز گردانيد، شما هيچ اسب و شتري براي فتح آن نتاخته ايد و لكن خداوند رسولان خود را بر هر كه بخواهد مسلط مي كند و خدا بر هر چيزي قادر است. آنچه خداوند از اهل شهرها و روستاها باز گردانيد مخصوص خدا و رسول و خويشاوندان است…

طبق اين آية صريح قرآن، سرزمينهايي كه بدون لشكر كشي مسلمانان فتح شود ـ حتي اگر اهل آنجا خودشان به عنوان تسليم نزد پيامبر(صلی الله علیه و آله) بيايند ـ‌اين مناطق و غنائم و اسراي آن ملك خاص حضرت است و مسلمانان هيچ حقي در آن نخواهد داشت، و حضرت به عنوان اموال شخصي خود هر تصميمي بخواهد مي تواند دربارة آنها بگيرد.

لذا سرزمين فدك به صورت يك پارچه از آن پيامبر(صلی الله علیه و آله) شد كه مي بايست مردم فدك در آن كار مي كردند و در آمد آن را به حضرت تسليم مي نمودند و فقط اجرت دريافت مي كردند.

اكنون نوبت آن بود كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) تصميمات لازم را دربارة فدك بگيرد و نماينده اي به آنجا بفرستد تا قرارداد امضا شده اجرا شود.

[1]. معجم البلدان: ج 4 ص 238. فدك في الماضي و الحاضر: ص 28.

[2]. بحارالانوار: ج 21 ص 22 ج 29 ص 110، 114، 348. تهذيب الاحكام؛ ج 1 ص 424. الخرائج: ج 1 ص 113.